Thời đại của Robot thông minh đang tới

​​Thời gian qua, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và robot đã có những bước tiến nhảy vọt. Bà có thể chia sẻ những phát kiến nổi bật gần đây cũng như tác động tiềm tàng của chúng lên các ngành công nghiệp trong thập kỷ tới?

GS. Rus: AI và robot đang phát triển với tốc độ đáng kinh ngạc. AI thể hiện khả năng vượt trội trong lĩnh vực kỹ thuật số, trong khi robot lại chiếm ưu thế trong thế giới vật lý. Tuy nhiên, robot lại thiếu đi trí thông minh bẩm sinh, hoạt động chủ yếu dựa trên những câu lệnh được lập trình sẵn.

Mục tiêu của tôi là thu hẹp khoảng cách này, bằng cách tích hợp khả năng xử lý văn bản, video, hình ảnh và dữ liệu đa dạng của AI để tạo ra những cỗ máy vật lý thông minh trong thực tế. Điều này không chỉ áp dụng cho robot mà cả các máy móc khác, từ lưới điện, cảm biến, vệ tinh; về cơ bản là bất cứ thứ gì bạn muốn trong thế giới thực.

Để hiện thực hóa điều này, cần một thứ mà tôi gọi là “AI vật lý”. Nghĩa là xây dựng những mô hình AI không chỉ có khả năng xử lý thông tin mà còn có thể hiểu được quy luật vật lý của thế giới thực. Đây là một thách thức đòi hỏi những bước tiến công nghệ đáng kể, bởi AI hiện tại chủ yếu mang tính thống kê, thiếu am hiểu những nguyên tắc vật lý cơ bản.

Thêm vào đó, AI hiện nay phụ thuộc nhiều vào những cụm máy chủ tiêu thụ nhiều năng lượng. Nếu muốn chạy AI trong các ứng dụng chú trọng tính an toàn, sẽ không có thời gian để gửi dữ liệu đi chờ máy chủ xử lý (hay gọi là “cuộc gọi đám mây”). Để giải quyết vấn đề này, các thuật toán AI cần được tích hợp trực tiếp vào thiết bị.

Với tôi, câu hỏi đặt ra là: làm thế nào chúng ta có thể tạo ra các giải pháp AI có thể nhận thức vật lý, hoạt động dựa trên nguyên tắc nhân quả, không mắc lỗi, lại nhỏ gọn và dễ dàng tích hợp vào máy móc thiết bị? Nhóm nghiên cứu và các đồng nghiệp của tôi trên thế giới cũng đang theo đuổi những tiến bộ này, và tôi tin rằng chúng sẽ tạo ra sự thay đổi mang tính cách mạng cho các ngành công nghiệp trong thập kỷ tới.

​​Bà nhìn nhận thế nào về tiềm năng của công nghệ này trong giải quyết các thách thức trong tương lai, cụ thể như trong công nghiệp sức khỏe và vận tải?

GS. Rus: Sự kết hợp giữa AI và robot mang đến tiềm năng vô cùng lớn, nâng cao đáng kể khả năng nhận thức và thể chất của con người. Trong y tế, công cụ chẩn đoán tích hợp AI có thể cải thiện đáng kể việc theo dõi và phát hiện bệnh tật. Đồng thời, những hệ thống tự động hóa hứa hẹn giao thông an toàn hơn, giảm thiểu tai nạn, nâng cao hiệu quả và năng suất của các hệ thống vận tải. Một trong những ứng dụng đầy hứa hẹn khác là khả năng dịch thuật trong thời gian thực, mở ra khả năng giao tiếp toàn cầu không rào cản.

Nhìn chung, chúng ta có thể “giải phóng” con người khỏi những công việc lặp đi lặp lại, để họ tập trung vào những việc đòi hỏi sự phán đoán khác như tư duy chiến lược hay sáng tạo.

Tuy nhiên, cần nhìn nhận thực tế rằng công nghệ AI, học máy và robot hiện nay chưa đủ khả năng để giải quyết toàn bộ vấn đề và đảm nhận tất cả công việc. Dù những công nghệ này rất ấn tượng và hữu ích trong nhiều lĩnh vực, vẫn tồn tại nhiều thách thức chưa có lời giải, và chúng ta cần phải tiếp tục nghiên cứu.

Đón nhận kỷ nguyên AI

​​Giáo sư nhận định thế nào về ảnh hưởng dài hạn của robot thông minh tại các quốc gia đang phát triển? Chúng ta cần trang bị gì chọ thế hệ kế cận để họ sẵn sàng cho sự chuyển dịch công nghệ này?

GS. Rus: Cần phải lưu ý ràng bản chất những công cụ này không có tốt hay xấu. Ảnh hưởng của chúng hoàn toàn phụ thuộc vào cách con người lựa chọn sử dụng. Sức mạnh thực sự nằm ở sự cộng tác giữa con người và máy móc để có thể đạt được kết quả vượt trội so với khả năng riêng lẻ của mỗi bên.

Để phát huy tối đa tiềm năng của công cụ, ta cần phải trang bị cho mọi người kiến thức và kỹ năng để thích ứng với sự thay đổi không ngừng của công nghệ. Giáo dục đóng vai trò then chốt trong quá trình này. Dù là thông qua giáo dục chính quy, đào tạo tại doanh nghiệp hay các sáng kiến cộng đồng, chúng ta cần đảm bảo mọi người đều có cơ hội tiếp cận. May mắn thay, chúng ta đang sống trong thời đại có sẵn nhiều tài nguyên trực tuyến miễn phí, dễ dàng tiếp cận để tìm hiểu thêm về những công nghệ mang tính chuyển đổi này.

​​AI đang tái định hình các ngành công nghiệp và xã hội trên toàn cầu, và Giải thưởng VinFuture đã vinh danh những người tiên phong dẫn đầu sự thay đổi này. Là thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture, bà cảm nhận như thế nào khi được góp phần vào một giải thưởng tôn vinh những tác động mang tính toàn cầu của AI?

GS. Rus: Tôi vô cùng phấn khích khi chứng kiến AI được vinh danh trên phạm vi toàn cầu. Giải thưởng VinFuture là một sáng kiến tuyệt vời, tôn vinh những cống hiến xuất sắc cho khoa học và công nghệ, và tôi rất vui mừng khi thấy các nhà nghiên cứu và những thành tựu của AI nhận được sự công nhận xứng đáng.

Việc VinFuture vinh danh lĩnh vực AI cũng cho thấy nền tảng khoa học của công nghệ này đã đạt đến một bước tiến quan trọng, nơi nó có thể tạo ra những tác động to lớn, cải thiện cuộc sống con người, góp phần xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn.

Tôi kỳ vọng sự hợp tác này sẽ tập trung vào việc tìm kiếm và tôn vinh những thành tựu mang tính đột phá, cùng những cá nhân đã tạo nên những đóng góp có tiềm năng thay đổi diện mạo các ngành công nghiệp và nâng cao chất lượng cuộc sống. Quan trọng hơn, tôi mong rằng sự hợp tác này sẽ trở thành một điểm tựa, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ, các nhà nghiên cứu và phát triển trên toàn cầu, để họ không ngừng chinh phục những đỉnh cao mới trong lĩnh vực AI và robot.​​

Câu hỏi: Theo bà, sự ghi nhận này sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của các giải pháp lĩnh vực AI và robot tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam ra sao?

GS. Rus: Chúng ta đang chứng kiến một bước ngoặt quan trọng, khi AI bắt đầu mang lại những thay đổi sâu rộng cho thế giới. Việc vinh danh và công nhận những cá nhân xuất sắc đã góp phần kiến tạo lĩnh vực này là một nguồn động lực vô giá.

Sự công nhận này sẽ khơi dậy niềm đam mê và khuyến khích thế hệ trẻ tham gia, học hỏi và đóng góp. Khi ngày càng nhiều nhà khoa học và kỹ sư trẻ dấn thân vào lĩnh vực AI và robot, chúng ta sẽ nhanh chóng đạt được những tiến bộ mang tính đột phá, kiến tạo một tương lai công bằng và bền vững cho toàn nhân loại.

“Con đường dẫn đến thành công chưa bao giờ là một đường thẳng”

​​Là một người phụ nữ truyền cảm hứng cho những tiến bộ toàn cầu trong lĩnh vực AI và robot, bà có thể chia sẻ điều gì đã khơi dậy niềm đam mê của bà đối với lĩnh vực robot?

GS. Rus: Từ nhỏ, tôi đã say mê những câu chuyện khoa học viễn tưởng. Những cuốn sách của Jules Verne đã khơi dậy trong tôi viễn cảnh về một thế giới với những khả năng siêu việt. Sau này, khi theo học ngành khoa học máy tính, toán học và thiên văn học tại đại học, tôi đã gặp được người thầy đã định hình con đường tương lai của tôi.

Bài giảng của ông ấy đã mở ra một chân trời mới, rằng những bài toán kinh điển của khoa học máy tính đã được giải quyết, và tương lai nằm ở việc ứng dụng tính toán để tương tác với thế giới thực. Nhận ra điều đó, tôi biết mình có cơ hội để tạo ra những đột phá.

Vào thời điểm đó, hầu hết robot được mô phỏng theo con người,  như tay máy, hoặc những cỗ máy hình hộp di chuyển bằng bánh xe, và chủ yếu được chế tạo từ kim loại. Robot công nghiệp, dù có năng lực mạnh mẽ, vẫn bị cô lập khỏi con người trong môi trường nhà máy, bởi kích thước và trọng lượng của chúng, cũng như tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn.

Tuy nhiên, thế giới tự nhiên lại cho thấy sự đa dạng vô tận về hình dáng và vật liệu. Vì vậy, chúng ta cần mở rộng định nghĩa về robot để bao hàm sự phong phú này. Tại phòng thí nghiệm của tôi, chúng tôi đã tiên phong trong lĩnh vực robot mềm, khám phá tiềm năng của các vật liệu như silicone, giấy, và thậm chí cả thực phẩm, để tạo ra những loại robot hoàn toàn mới.

Trong quá trình nghiên cứu, tôi cũng nhận thấy rằng một cỗ máy không chỉ cần hình hài, mà còn cần trí tuệ. Cấu trúc vật lý quyết định những gì một cỗ máy có thể làm, nhưng nếu không có sự điều khiển của trí thông minh, nó sẽ chỉ là một vật thể vô tri, không thể phát huy hết tiềm năng. Do đó, việc phát triển phần mềm tiên tiến, cho phép máy móc hành động một cách chủ động và linh hoạt, là vô cùng cần thiết. Bằng cách kết hợp AI vượt trội với những vật liệu và thiết kế đột phá, chúng ta có thể mở ra những chân trời mới cho lĩnh vực robot.

​​ Trên hành trình nghiên cứu khoa học, bà đã đối mặt với những trở ngại hoặc thách thức nào?

GS. Rus: Khó khăn là điều tất yếu, và con đường nghiên cứu không bao giờ trải đầy hoa hồng. Điều cốt yếu là giữ vững mục tiêu cuối cùng. Với tôi, đó là một tương lai nơi máy móc trở thành trợ thủ đắc lực, hỗ trợ con người một cách tự nhiên trong cả công việc thể chất lẫn trí tuệ – không phải là những phát minh mới lạ, mà là những công cụ hữu ích thực tế.

Trong suốt quá trình đó, tôi luôn hướng đến một mục tiêu duy nhất: thúc đẩy sự tiến bộ của khoa học và kỹ thuật trong lĩnh vực trí tuệ. Những câu hỏi nghiên cứu của chúng tôi luôn thay đổi theo sự phát triển của lĩnh vực. Những vấn đề từng được coi là nan giải có thể hóa ra đơn giản đến kinh ngạc, trong khi những thách thức tưởng chừng dễ dàng lại ẩn chứa những phức tạp bất ngờ.

Đổi mới là một quá trình thích ứng không ngừng, nơi sự tiến bộ được định hình bởi cả tham vọng của chúng ta và những ranh giới luôn dịch chuyển của khoa học và công nghệ. Chúng ta phải linh hoạt thích ứng với những hướng đi mà khoa học và kỹ thuật mở ra. Nghiên cứu về máy móc đã dạy tôi rằng, chúng ta còn rất nhiều cơ hội và điều cần khám phá, không chỉ về máy móc mà còn về chính bản thân mình.

​​Lĩnh vực AI và robot từ lâu được xem là những lĩnh vực do nam giới chiếm ưu thế. Bà có nghĩ rằng bối cảnh này đã thay đổi và bà đã thấy những tiến bộ nào?

GS. Rus: Rất nhiều người phụ nữ phi thường trong ngành khoa học máy tính và AI đã cùng các đồng nghiệp nam không ngừng mở rộng ranh giới tri thức. Thật đáng mừng khi thấy rằng, cùng với sự phát triển của lĩnh vực này, số lượng người tham gia, cả nam và nữ, ngày càng tăng lên. Tôi không phân biệt đóng góp qua lăng kính giới tính trong lĩnh vực này, bởi điều thực sự quan trọng là thành quả công việc của họ.

Tuy nhiên, chúng ta cần tiếp tục xây dựng một môi trường cổ vũ và trân trọng mọi góc nhìn đa dạng. Thông qua hoạt động cố vấn, giáo dục và các chính sách, chúng ta có thể đảm bảo rằng những cá nhân xuất sắc, bất kể giới tính, đều có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình.